Εντυπώσεις από τον “πολιτιστικό περίπατο” του ΓΕΛ Οιχαλίας στα… ιστορικά μονοπάτια των Τρικάλων
Την Τρίτη, 8 Απριλίου 2025, οι μαθητές του τμήματος ανθρωπιστικών σπουδών της Β΄και Γ΄τάξης του Γενικού Λυκείου Οιχαλίας επισκεφτήκαμε τα ΓΑΚ των Τρικάλων, όπως και τον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Τρίκκης, το Βυζαντινό Κάστρο και την ιστορική συνοικία «Βαρούσι», στα πλαίσια του πολιτιστικού προγράμματος με τίτλο «Περιδιαβαίνοντας στα ιστορικά μονοπάτια του 19ου αιώνα στη Θεσσαλία». Η περιήγηση αυτή έγινε εφικτή με τη συνοδεία και καθοδήγηση των φιλολόγων μας, Γιγουρτάκη Ειρήνης, Ζιώγα Ελένης και Φούφα Βασιλικής, οι οποίες εμπλούτισαν τις γνώσεις μας αναφορικά με την πόλη και την ιστορία της.
Πρώτη στάση αποτέλεσαν τα ΓΑΚ ή αλλιώς η περιφερειακή υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Εκεί, οι εργαζόμενοι υιοθετώντας τον ρόλο του «καθηγητή» μας έφεραν σε επαφή με τον «κόσμο» των εγγράφων του παρελθόντος και μας βοήθησαν να κατανοήσουμε τον πραγματικό ρόλο της υπηρεσίας, που είναι η επόπτευση, η διάσωση, η καταχώριση και η ευρετηρίαση του αρχειακού υλικού του νομού Τρικάλων. Με την ανοιχτή στο κοινό πρόσβαση και διάθεση σε κάθε πολίτη, τα ΓΑΚ συμβάλλουν δραστικά στην αξιοποίηση των αρχείων του παρελθόντος. Στο πλαίσιο της ενημέρωσης είχαμε τη δυνατότητα να έρθουμε σε επαφή με αυθεντικά έγγραφα από το έτος 1881 και έπειτα, έτος προσάρτησης της Θεσσαλίας στο Ελληνικό κράτος. Συμπληρωματικά, οι υπεύθυνοι του τμήματος μας εξήγησαν αναλυτικά τη λειτουργία του, απαντώντας σε κάθε απορία και ερώτηση με προθυμία.
Εν συνεχεία, το μονοπάτι του ιστορικού αυτού «ταξιδιού» οδήγησε την ομάδα του σχολείου μας στα χνάρια του σπουδαίου Ασκληπιού και στην ιστορία του διασημότερου Ασκληπιείου του κόσμου μέσα από τον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Τρίκκης. Γεννηθείς στην αρχαία Τρίκκη, κοντά στον ποταμό Ληθαίο, ο Ασκληπιός αποτέλεσε τον πιο διάσημο γιατρό της αρχαιότητας με θεϊκές ιδιότητες, με θαυμαστούς ιατρούς απογόνους. Τα θρησκευτικά του ιδρύματα, τα Ασκληπιεία σε διάφορες ελληνικές περιοχές, όπως η Κως, η Λεβήνα στην Κρήτη και η Επίδαυρος, μαρτυρούνται από αρχαίους περιηγητές. Στα ιατρεία αυτά οι πιστοί προσέρχονταν για να θεραπευτούν μέσα από τη λατρεία. Συγκεκριμένα, η επικρατέστερη μορφή θεραπείας περιλάμβανε την «εγκοίμηση» των ασθενών και τη θαυματουργή θεραπεία τους από τον Ασκληπιό με το ιερό του φίδι. Ακόμη, στα ασκληπιεία διοργανώνονταν αγώνες/γιορτές πριν την καταστροφή τους από τον συνδυασμό των δράσεων του Ρωμαίου Σύλλα, των βαρβαρικών επιδρομών, σεισμών καθώς και του Μεγάλου Θεοδοσίου.
Στη διάρκεια της περιήγησης στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Τρίκκης, διευκρινίστηκε στους μαθητές πως το ασκληπιείο της Τρίκκης δεν έχει αποκαλυφθεί από την αρχαιολογική υπηρεσία στο σημείο αυτό, καθώς ούτε στην πόλη των Τρικάλων γενικότερα. Έτσι, το σπουδαιότερο και πιο δημοφιλές ιατρείο της αρχαιότητας, όπως μαρτυρείται από αρχαίους περιηγητές, παραμένει μυστήριο άλυτο για τους ερευνητές. Σημαντική τίθεται η υποψία των ειδικών για την θεμελίωση της συνοικίας του Βαρουσίου, της παλιάς πόλης των Τρικάλων, όπως και των χριστιανικού ναού, πάνω στο αρχαιότερο Ασκληπιείο. Επιπρόσθετα, άξια αναφοράς καθίστανται τα ευρήματα του αρχαιολογικού χώρου από τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, μέσω αλλεπάλληλων αρχαιολογικών στρωμάτων, τα οποία είναι: στωικό κτήριο (κτίριο στοάς), δύο ψηφιδωτά δάπεδα, λουτρό, μικρός βυζαντινός ναός.
Επόμενος σταθμός στην πολύ ενδιαφέρουσα περιήγησή μας ήταν το Βυζαντινό κάστρο της πόλης. Το βυζαντινό κάστρο των Τρικάλων (φρούριο) βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της πόλης και αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα ασφάλειας για την περιμετρική ανάπτυξη του οικισμού στις πλαγιές και στους πρόποδές του. Χτίστηκε από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό τον 6ο αιώνα μ.Χ., στα ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Τρίκκης. Κατά την Παλαιολόγεια περίοδο (1261-1453) γνώρισε εκτεταμένες οικοδομικές και επισκευαστικές εργασίες. Ιδιαίτερα δε, κατά την άλωση της πόλης από τους Οθωμανούς, ορισμένα τμήματα του κάστρου καταστράφηκαν, ωστόσο, η μεγάλη στρατηγική σημασία που απέκτησε η πόλη ως προκεχωρημένη βάση εναντίων των ανυπότακτων ορεινών πληθυσμών της Πίνδου και των Αγράφων ανάγκασε τους Οθωμανούς να επισκευάσουν, να συμπληρώσουν και να διατηρήσουν τα σωζόμενα τμήματα χρησιμοποιώντας το ως οχυρό. Τον 17ο αιώνα κατασκεύασαν και έναν πύργο με ένα ρολόι τεραστίων διαστάσεων, η καμπάνα του οποίου ήταν βάρους 650 κιλών. Επανειλημμένες επισκευές γνώρισε το φρούριο μετά τις θεσσαλικές επαναστάσεις του 1854 και 1878. Στο πρώτο από τα τρία διαζώματα του φρουρίου λειτουργεί σήμερα, σε καλαίσθητο δημοτικό περίπτερο, εστιατόριο και καφετέρια, ενώ στον χώρο του δευτέρου περιβόλου υψώνεται ο πύργος του νεότερου ρολογιού, 5 μέτρα βορειότερα του παλιού, σύμβολο της πόλεως των Τρικάλων. Στον ίδιο χώρο κατασκευάσθηκε το 1988 ανοιχτό δημοτικό θέατρο, όπου λαμβάνουν χώρο θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, ιδιαίτερα κατά τη θερινή περίοδο. Η βόλτα ανάμεσα στα τείχη μάς ταξίδεψε στο παρελθόν, οι λεπτομέρειες της κατασκευής είναι πραγματικά εντυπωσιακές, ενώ η ηρεμία που αποπνέει το περιβάλλον μαγική.
Κατεβαίνοντας από τα πέτρινα σκαλιά που κτίστηκαν από την ανατολική πλευρά βρεθήκαμε στο Βαρούσι, την ιστορικότερη συνοικία των Τρικάλων, χτισμένη στις παρυφές του βυζαντινού κάστρου ακολουθώντας την παράδοση. Επί τουρκοκρατίας, ήταν η εύπορη, χριστιανική και αυτοδιοικούμενη περιοχή της πόλης. Έως το 1930 καθιστούσε την συνοικία των ευπορότερων κατοίκων των Τρικάλων, κυρίως μεγαλεμπόρων και μεγαλοκτηματιών. Στα ΝΑ της εκτείνεται η συνοικία Παλιά Μανάβικα και οι δυο μαζί απαρτίζουν σήμερα την παλιά πόλη. Η ονομασία «Βαρούσι» προέρχεται από την τουρκική λέξη varos (προάστιο) και σημαίνει «συνοικία εκτός οχυρού». Χρησιμοποιήθηκε σε ολόκληρη τη βαλκανική επικράτεια χαρακτηρίζοντας οικισμούς που χτίστηκαν έξω και γύρω από κάποιο κάστρο. Χρησιμοποιήθηκε επίσης, σε διάφορα μέρη της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας για την ονομασία χριστιανικών συνοικιών (π.χ στην Έδεσσα) αλλά και στην Κύπρο (Βαρώσι ή Βαρώσια).
Το Βαρούσι διακρίνεται για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική των παλιών διώροφων αρχοντικών, με τα πέτρινα χαγιάτια, τα ξύλινα σαχνισιά και τις κλειστές αυλές, επηρεασμένα κυρίως από τη Μακεδονική αρχιτεκτονική. Είναι κατασκευασμένα από πλίνθους και σοβά, μεταξύ 17ου και 19ου αιώνα, και έχουν χαρακτηριστεί στο σύνολό τους διατηρητέα. Αντικατοπτρίζουν την οικονομική και πολιτιστική άνθηση εκείνης της περιόδου, προϊόν της μεγάλης ανάπτυξης του εμπορίου και της βιοτεχνίας.
Εδώ βρίσκονται και οι περισσότερες βυζαντινές εκκλησίες της πόλης όπως οι Άγιοι Ανάργυροι (με τοιχογραφίες του 1575), ο Άγιος Στέφανος (1896), η Παναγία Φανερωμένη (1853), η Αγία Μαρίνα (1766), η Αγία Επίσκεψη (1543), ο Άγιος Δημήτριος (1580), η Αγία Παρασκευή (19ος αιώνας) και ο Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων (14ος αιώνας), καθώς και ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Νικολάου. Θαυμάσαμε τη ναοδομία τους, ενώ δόθηκε έμφαση στη σχέση τους με την ελευθερία άσκησης της Χριστιανικής λατρείας, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην περιοχή, καθώς και την αναδίπλωση της Τουρκικής διπλωματίας κατά περιόδους, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι θρησκευτικές και οικονομικές ανάγκες ταυτόχρονα, καθώς, όπως μας επισημάνθηκε από τις καθηγήτριές μας, οι παλιότερες εκκλησίες έχουν μικρότερο μέγεθος και φτωχή εμφάνιση, πράγμα που υπαγορευόταν από τις δύσκολες συνθήκες που αντιμετώπιζε η ελληνική κοινότητα στους πρώτους αιώνες της τουρκικής κατοχής, ενώ, αντίθετα, το 19ο αιώνα, με τη μεγαλύτερη ανοχή των Τούρκων, την ευρύτερη οικονομική δυνατότητα και ανάπτυξη της ελληνικής κοινότητας, υπήρχε η άνεση οι εκκλησίες να γίνουν μεγαλύτερες, πλουσιότερες και να αναδεικνύονται σαφώς μέσα στον οικισμό.
Επίσης, στο Βαρούσι, σε ένα διατηρητέο της οδού Κώστα Βίρβου αναμένεται να λειτουργήσει το Σπίτι των Τρικαλινών Δημιουργών. Πρόκειται για ένα μουσικό μουσείο που θα φιλοξενεί, σε ψηφιακή μορφή, έργα των Βίρβου, Καλδάρα, Σαμολαδά, Κολοκοτρώνη και Μητροπάνου.
Η εκδρομή αυτή παρείχε στο τμήμα της θεωρητικής κατεύθυνσης μια νέα οπτική σε «θησαυρούς» της πόλης μας, του τόπου μας, που ίσως να αγνοούσαμε. Ας μη ξεχνάμε πως μονάχα μέσα από την επαφή με το παρελθόν και τις ρίζες μας μπορούμε να χαράζουμε καινούργιους δρόμους με αυτοπεποίθηση και αυτογνωσία. Με όπλο τη γνώση η νέα γενιά οφείλει να διασφαλίσει τη διάσωση της ιστορίας για μια κοινωνία του μέλλοντος που τιμά τα θεμέλιά της.
Οι μαθητές της Β΄τάξης,
Κωνσταντίνα Αργυρίου, Γιώργος Λίτσιος
Ads
