Αλληλεγγύη: νόμος της Φύσης και πρωταρχικός παράγοντας της Εξέλιξης
Η ιδέα της αλληλεγγύης, της αλληλοβοήθειας και της αλληλοϋποστήριξης στον κόσμο, έχει εκφραστεί ποικιλοτρόπως, όπως:
- Με τη φράση: «Together we stand, divided we fall» ή «United we stand, divided we fall» (Ενωμένοι στεκόμαστε, διχασμένοι πέφτουμε), ένα πατριωτικό σύνθημα που εμφανίστηκε αρκετές φορές στην ιστορία των ΗΠΑ, αλλά έχει ειπωθεί γενικότερα και από αρκετούς πολιτικούς.
- Στο κατά Ματθ. Ευαγ.12:25 κ κατά Λουκά Ευαγ.11:17: «Όταν ένα βασίλειο χωριστεί σε αντιμαχόμενες παρατάξεις, ερημώνεται· κι όταν σε μια πόλη ή σε μια οικογένεια πέσει διχασμός, θα διαλυθεί».
- Με τη φράση του Αμερικανού συγγραφέα Μαρκ Τουέιν: «Την πραγματική αξία της χαράς θα την απολαύσει κανείς μόνο και εφόσον τη μοιραστεί».
- Με την παροιμία του λαού: «Το ένα χέρι νίβει το άλλο και τα δυο το πρόσωπο».
- Με τη φράση του Ν. Καζαντζάκη: «Ν’ αγαπάς την ευθύνη, να λες εγώ, εγώ μονάχος μου θα σώσω τον κόσμο. Αν χαθεί, εγώ θα φταίω».
Σύμφωνα με τον Ρώσο ζωολόγο και καθηγητή Κέσλερ, εκτός από το «νόμο του αλληλοσπαραγμού», υπάρχει στη φύση και ο «νόμος της αλληλοβοήθειας», που είναι και ο σημαντικότερος για την επιτυχία της πάλης για επιβίωση, και κυρίως για την εξέλιξη των ειδών. Η αλληλοβοήθεια είναι ένα ένστικτο που αναπτύχθηκε αργά ανάμεσα στα ζώα και τους ανθρώπους κατά τη διάρκεια μιας μακράς εξέλιξης. Αυτό δίδαξε στα ζώα και τους ανθρώπους πόση δύναμη και πόσες χαρές μπορούν να αντλήσουν αλληλοβοηθούμενοι και αλληλοϋποστηριζόμενοι. Ο Δαρβίνος υποστηρίζει πως οι ικανότεροι δεν είναι οι σωματικά ισχυρότεροι και οι πιο πανούργοι, αλλά εκείνοι που μαθαίνουν να συνεργάζονται, ώστε να αλληλοϋποστηρίζονται όλοι μαζί, δυνατοί και αδύναμοι, προς όφελος της κοινότητας.
Η αλληλοβοήθεια στις κοινωνίες των ζώων
Παρατηρήσεις έχουν δείξει ότι τα είδη των ζώων που αλληλοβοηθιούνται, όσο τους είναι δυνατό, είναι τα ικανότερα και τα πολυαριθμότερα, αυτά που ευημερούν, εξελίσσονται και εξαπλώνονται.Αντίθετα, τα είδη που δε ζουν κοινωνικά είναι καταδικασμένα να αφανιστούν.O κοινός κάβουρας, κατά την εποχή της αλλαγής του κελύφους του, παραστέκεται ως φρουρός στο καβούρι που δεν έχει ακόμη αλλάξει το περίβλημά του ή που δεν έχει πολύ σκληρό περίβλημα, για να εμποδίσει τους θαλάσσιους εχθρούς να το τραυματίσουν. Ο Φορέλ αναγνωρίζει ότιτο πρωταρχικό της ζωής πολλών ειδών μυρμηγκιών είναι η υποχρέωση κάθε μυρμηγκιού να μοιράζεται την τροφή του, ακόμα και αν την έχει ήδη καταπιεί ή μισοχωνέψει, με οποιοδήποτε μέλος της κοινότητας που μπορεί να τη ζητήσει. Αν ένα μυρμήγκι με γεμάτο προστόμαχο φερθεί τόσο εγωιστικά ώστε να αρνηθεί να δώσει τροφή σε σύντροφο, θα αντιμετωπιστεί ως εχθρός ή και χειρότερα, και αν ένα μυρμήγκι δεν αρνηθεί να προσφέρει τροφή σε ένα άλλο που ανήκει σε αντίπαλο είδος, θα αντιμετωπιστεί από τα ομοειδή του ως φίλος.Τα μυρμήγκια δεν εξολοθρεύονται από τα πτηνά, ούτε καν από τους μυρμηγκοφάγους και αποτελούν φόβητρο για πολύ ισχυρότερα έντομα, χάρη στην αλληλοϋποστήριξη και την αμοιβαία εμπιστοσύνη.Συνεργάζονται κατά φωλιές, συσσωρεύουν τις προμήθειές τους και εκτρέφουν τα κοπάδια τους, και έτσι αποφεύγουν τον ανταγωνισμό η φυσική επιλογή επιλέγει από τα κοπάδια των μυρμηγκιών το είδος εκείνο που γνωρίζει πώς να αποφύγει τον ανταγωνισμό και τις καταστρεπτικές του συνέπειες.
Το ίδιο ισχύει και για τις μέλισσες. Οι φύλακες μέλισσες που φρουρούν την είσοδο της κυψέλης θανατώνουν χωρίς οίκτο τις μέλισσες – ληστές που προσπαθούν να εισβάλουν στην κυψέλη. Αλλά οι ξένες μέλισσες που φτάνουν κατά λάθος φεύγουν απείραχτες, ειδικά αν είναι φορτωμένες με γύρη ή όταν είναι νεαρές και μπορούν εύκολα να χάσουν το δρόμο τους. Δεν σημειώνονται περισσότερες μάχες από όσες είναι πραγματικά επιβεβλημένες.
Ακόμα και οι αρουραίοι, που διαρκώς πολεμάνε στα κελάρια μας, είναι αρκετά ευφυείς ώστε να μη μάχονται όταν λεηλατούν τις προμήθειές μας, αλλά να αλληλοβοηθούνται σε αποστολές λεηλασίας και σε αποδημίες, και επιπλέον να βοηθούν τα ανάπηρα μέλη της κοινωνίας τους. Οι αγέλες των αλόγων και άλλων μηρυκαστικών σχηματίζουν κύκλο προκειμένου να αντισταθούν στις επιθέσεις λύκων, οι δε λύκοι κυνηγούν σε αγέλες. Πολλοί πίθηκοι επιδεικνύουν τη μέγιστη αλληλεγγύη στους τραυματίες` δεν εγκαταλείπουν ποτέ πληγωμένο σύντροφο πριν βεβαιωθούν ότι είναι νεκρός ή ότι δεν μπορούν να τον επαναφέρουν στη ζωή. Ο Δαρβίνος αναφέρει ότι ο Στάνσμπερυ στο ταξίδι του στη Γιούτα,είδε πελεκάνους να μεταφέρουν ψάρια από απόσταση πενήντα περίπου χιλιομέτρων για να φάει ένας τυφλός φίλος τους. Οι αετοί περιστασιακά συμμαχούν για να κυνηγήσουν ή για να καταβροχθίσουν ένα πτώμα, ενώ μερικοί (πρώτα οι νεότεροι) πάντα κρατούν σκοπιά, ενώ οι άλλοι τρώνε. Ο Βραζιλιάνικος ψαλιδάρης, όταν η λεία του είναι πλούσια, καλεί πέντε ή έξι συντρόφους του για να τη μεταφέρουν. Οι γύπες αλλά και τα γεράκια, ζουν σε πολυπληθείς ομάδες και απολαμβάνουν την κοινωνική ζωή. Αθλούνται ομαδικά στις ψηλές πτήσεις, και μπορεί να συναντήσει κανείς μέχρι και τρεις φωλιές μέσα στην ίδια σπηλιά.Η κοινωνικότητα θέτει ένα όριο στις διαμάχες και αφήνει χώρο να αναπτυχθούν τα υψηλότερα ηθικά αισθήματα…
Η αλληλοβοήθεια στις κοινωνίες των αγρίων
Οι ζωολόγοι και οι εθνολόγοι, μετά από επίπονες έρευνες, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι απώτεροι πρόγονοί μας υπήρξαν οργανωμένοι σε κοινωνίες, ομάδες και φυλές. Οι Άγριοι, αφού ζούσαν οργανωμένοι, συμμορφώνονταν αυτόβουλα σε κανόνες, ενάντια στις προσωπικές τους επιθυμίες, άρα δεν ήταν κτήνη, στερημένοι ηθικών αρχών και ανίκανοι να κυβερνήσουν τα πάθη τους.Αντίθετα αυτοπεριορίζονταν και αυτοθυσιάζονταν καθημερινά, για το καλό της φατρίας και του κοινού δικαίου. Τα προϊόντα του κυνηγιού και του ψαρέματος των Εσκιμώων ανήκουν στη φατρία. Όταν κάποιος Εσκιμώος γίνει πλούσιος, συγκαλεί όλα τα μέλη της φατρίας σε μια μεγάλη γιορτή, και έπειτα από ένα πλούσιο γεύμα τους διανέμει όλη την περιουσία του. Οι Βουσμάνοι ζούσαν με μικρές φυλές, κυνηγούσαν όλοι μαζί και μοιράζονταν τη λεία χωρίς να τσακώνονται, ποτέ δεν εγκατέλειπαν τους τραυματίες και επιδείκνυαν μεγάλη στοργή για τους συντρόφους τους. Αν δώσουμε κάτι στους ιθαγενείς της Γης του Πυρός, κατά τον Δαρβίνο, εκείνοι θα σπεύσουν να το μοιραστούν με όλους όσοι είναι εκείνη τη στιγμή παρόντες.
Η αλληλοβοήθεια στις σύγχρονες κοινωνίες
Τους τελευταίους αιώνες, η απορρόφηση όλων των κοινωνικών λειτουργιών από το κράτος συνέβαλε ώστε να μειωθούν οι υποχρεώσεις που είχαν οι πολίτες, ο ένας απέναντι στον άλλο. Παλαιότερα, δύο αδελφοί όφειλαν να προσέχουν, ο καθένας με τη σειρά του, έναν άλλο άρρωστο αδελφό` στις μέρες μας αρκεί να δώσουμε στο γείτονά μας τη διεύθυνση του πλησιέστερου πτωχοκομείου. Στις κοινωνίες των βαρβάρων, αν παρακολουθούσες τη μάχη μεταξύ δύο ανθρώπων που προέκυψε από διαφωνία τους χωρίς να παρέμβεις για να τη σταματήσεις, αντιμετωπιζόσουν και εσύ ως δολοφόνος.
Σήμερα, ο παρατηρητής δεν χρειάζεται να παρέμβει` ο αστυφύλακας είναι ο μόνος αρμόδιος να παρεμβαίνει ή να μην παρεμβαίνει. Παρ’ όλα αυτά, λέγεται ότι, στις σύγχρονες κοινωνίες, αν είναι δυνατό να γίνει μια στατιστική καταγραφή όλων των χρημάτων που αλλάζουν χέρια υπό την μορφή φιλικών δανείων και βοηθημάτων, που δαπανώνται για φιλοξενίες, φροντίδες για τη διαχείριση των υποθέσεων των άλλων, καθώς και για δώρα και φιλανθρωπικές δραστηριότητες, το συνολικό ποσό θα ήταν πολύ μεγαλύτερο από αυτό των συναλλαγών του παγκόσμιου εμπορίου.
Η ανάγκη της αλληλοβοήθειας και της αλληλεγγύης που βλέπουμε να εκφράζεται στη χώρα μας (και όχι μόνο) τα τελευταία χρόνια, έρχεται να δείξει το κοινό σημείο αναφοράς που προέκυψε από την κρίση της πανδημίας από τον κορωνοϊό -2019. Αυτή εκφράστηκε και εκφράζεται, ποικιλοτρόπως σ’ αυτό το διάστημα. Γιατροί και νοσηλευτές ρισκάρουν τη ζωή τους φροντίζοντας τους ασθενείς, μοδίστρες, επώνυμες και ανώνυμες, έραβαν στην αρχή της πανδημίας, ιατρικές μάσκες για την προστασία των ασθενών, του ιατρικού και του νοσηλευτικού προσωπικού όλων των Νοσοκομείων. Δίκτυα και ομάδες αλληλεγγύης δημιουργούνται και διαδίδονται πιο γρήγορα και από τον ιό. Κάτι ανάλογο συνέβη και μετά το σεισμό τον Μάρτιο στην περιοχή της Θεσσαλίας.
Τα μέλη αυτών των ομάδων βοηθούσαν καθημερινά πραγματοποιώντας δρομολόγια, αγοράζοντας τρόφιμα ή φάρμακα για άτομα που τα είχαν ανάγκη και βρίσκονταν σε «καραντίνα» ή στη συνέχεια τους σεισμόπληκτους που τους είχαν ανάγκη.
Επίλογος
«Μην ανταγωνίζεστε!». Η τάση της φύσης είναι η αλληλοβοήθεια και η αλληλοϋποστήριξη. Αυτή είναι το δίδαγμα που μας δίνει η κοιλάδα, το δάσος, το ποτάμι και ο ωκεανός.
Ας συνεργαστούμε, ας καταπιαστούμε με έργα αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης! Αυτό είναι το ασφαλέστερο μέσο προκειμένου ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί να απολαύσουμε τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια, την καλύτερη εγγύηση για επιβίωση και ανάπτυξη, σωματική, διανοητική και ηθική. Αυτό μας διδάσκει η φύση και αυτό κάνουν όλα τα ζώα που έχουν καταφέρει μέχρι τώρα να επιβιώσουν και να εξαπλωθούν. Αυτό έκανε και ο άνθρωπος -ο πιο πρωτόγονος- και γι’ αυτό έφτασε στη θέση που βρίσκεται τώρα.
Μαρία Ζαχαρή, καθηγήτρια Βιολογίας, MSc στις «επιστήμες της αγωγής».
ΠΗΓΕΣ
Δαρβίνος, Κ. (2006). Η καταγωγή του ανθρώπου. Αθήνα: Εκδόσεις Γκοβόστη.
Κροπότκιν, Α. Π. (2009). Αλληλοβοήθεια. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
