Γράφει η Ελένη Δ. Μορέλλα, φωτογραφίζει ο Θοδωρής Λακιάρας.

Θρύλοι, παραδόσεις και μυθικά όντα, όπως οι νύμφες της αρχαιότητας ή η μαντική της λαϊκής παράδοσης, συνοδεύουν τα νερά των πηγών και των ποταμών¹, προδίδοντας τη γοητεία που ασκούσε ανέκαθεν το νερό στον άνθρωπο. Και στη βάση αυτής της γοητείας μια παγκόσμια αλήθεια: από τη στιγμή που ο άνθρωπος αποφάσισε να εγκατασταθεί κάπου, έστω και προσωρινά, ένα πράγμα ήταν το πρώτο και βασικό ζητούμενο, το τρεχούμενο νερό. Χωρίς αυτό η επιβίωση ήταν- και εξακολουθεί να είναι-  αδύνατη.

Η κοινόχρηστη βρύση ή κρήνη δεν είναι μόνο μια κατασκευή για την προμήθεια του νερού. Αποτελεί θα λέγαμε ένα ιδιαίτερο στιγμιότυπο της ζωής του παρελθόντος και ένα σημείο αναφοράς για την τοπική κοινωνία.

Στη λαϊκή μας παράδοση οι κρήνες στολίζουν και σημασιοδοτούν με την παρουσία τους συγκεκριμένη σημεία μέσα στον πολεοδομικό ιστό του οικισμού ή της πόλης. Είναι το σταυροδρόμι, η εκκλησία, η πλατεία που ξεκουράζονται οι μεγαλύτεροι κάτω από το πλατάνι, η ποτίστρα, το αγίασμα ή ο νερόμυλος- ο τελευταίος συνήθως λίγο έξω από τα όρια του οικισμού- μαζί με τα στοιχειά και τις νεράϊδες που τα φυλάνε. Στα σημεία αυτά, που συνδέονται νομοτελειακά με την παρουσία νερού, συμβαίνουν διάφορα δρώμενα, στιχομυθίες, έθιμα και παραδόσεις που επιβιώνουν εδώ και αιώνες.

Την εποχή που δεν είχε κατασκευαστεί ακόμη στα χωριά της ελληνικής υπαίθρου δίκτυο ύδρευσης οι γυναίκες ήταν υπεύθυνες ώστε να εξασφαλίσουν καθημερινά πόσιμο νερό για την οικογένεια τους, νερό για το μαγείρεμα ή και το πλύσιμο ρούχων² κ.τ.λ. Κλεισμένες όπως ήταν στα σπίτια τους και μοχθώντας στον καθημερινό τους αγώνα για την φροντίδα της οικογένειας και του σπιτιού, έβρισκαν μέσα από αυτή την πρακτική μια ευκαιρία για κοινωνική συναναστροφή και ανταλλαγή ειδήσεων γύρω από τις κρήνες του χωριού.

Οι κρήνες είχαν τη δική τους λιτή κατασκευή, που συχνά ήταν εύχρηστη όσο και σοφή μέσα στην απλότητα της. Μπορούσε να αποτελεί μια συλλογική κατασκευή ή να φτιαχτεί από ιδιώτη. Η επιθυμία του κτήτορα πολλές φορές δεν ήταν άλλη από το να δείξει την ευγνωμοσύνη του για κάτι καλό που του συνέβη, ή για ένα κακό που «έφυγε», ή ακόμη και να διατηρήσει τη μνήμη ενός αγαπημένου εκλιπόντος προσώπου. Έτσι, έχτιζε μια βρύση σε ένα σημείο όπου δεν υπήρχε πριν τρεχούμενο νερό, προσφέροντας στους συντοπίτες του την ευκαιρία να ξεδιψάσουν.

Οι παραδοσιακές κρήνες ήταν κτισμένες σε διάφορους τύπους³. Υπήρχαν μικρότερες, απλές κρήνες και άλλες μεγάλου μεγέθους, σκεπαστές και περίτεχνα στολισμένες, ανάλογα με το χρόνο και τα υλικά που δαπανήθηκαν για την κατασκευή τους, το μεράκι ή την πρόθεση του κατασκευαστή. Βλέπουμε κρήνες με συμπαγή πρόσοψη αλλά και κρήνες υπόστεγες⁴ που κοσμούνται από στοιχεία αστικού εξοπλισμού- παγκάκια, στέγαστρα, και διακοσμήσεις. Η υδρόφιλη βλάστηση που ευδοκιμεί γύρω, συνήθως συμπεριλαμβανομένου και του πλάτανου, φιλοξενεί πουλιά που συμπληρώνουν με το κελάηδισμά τους τον ήχο του τρεχούμενου νερού.

Η βρύση της Κρήνης

Η Κρήνη Τρικάλων έχει τη δική της βρύση στα όρια του χωριού και συγκεκριμένα στην τοποθεσία Πλάτανος, στο δρόμο προς το Αχλαδοχώρι και το Διάσελο. Μια κρήνη που αποτελεί ένα σήμα κατατεθέν τόσο ισχυρό για τη συλλογική συνείδηση, ώστε επιλέχθηκε για να δώσει το όνομά της στο χωριό. Έτσι, το 1955 το χωριό από «Βοστίδ’» μετονομάστηκε σε «Κρήνη».

Η κρήνη του χωριού ανήκει στον απλό τύπο. Είναι τοξωτού σχήματος, φτιαγμένη με τοπική πέτρα και λασποκονίαμα, ασβεστωμένη εξωτερικά. Υπάρχει ακόμη η γούβα ή γούρνα, δηλαδή η λεκάνη που χρησιμεύει για το πότισμα των ζώων, ενώ λείπει η πέτρινη μονολιθική «χούφτα» που συνέλεγε άλλοτε το νερό προτού αυτό καταλήξει στη γούβα. Η πέτρινη χούφτα φαίνεται πως χάθηκε ή καταστράφηκε, και έπειτα αντικαταστάθηκε με άλλη, μπρούτζινη, η οποία με τη σειρά της πιθανόν κλάπηκε από τις… νύμφες του νερού, αφήνοντας το νερό να τρέχει απευθείας μέσα στη γούβα.

Τοπικές παραδόσεις

H προφορική παράδοση του χωριού διασώζει την πληροφορία ότι το νερό της κρήνης προέρχεται από πηγή του Βυζαντινού Ναού του Αγίου Νικολάου που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση. Οι χείμαρροι που κατέβαιναν άλλωστε από τον βυζαντινό ναό τροφοδοτούσαν με νερό τα ρέματα του χωριού. Η κατασκευή της πιστεύεται ότι υλοποιήθηκε αιώνες πριν, στα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας. Ένας άλλος θρύλος που συνοδεύει τη βρύση είναι ο σχετικός με τον Αλή Πασά ο οποίος λέγεται ότι σταμάτησε στη συγκεκριμένη τοποθεσία για να ποτίσει τα άλογα του και να ξεδιψάσει.

Οι προφορικές μαρτυρίες των γεροντότερων λένε ότι οι λίθοι που χρησιμοποιήθηκαν στο κτίσιμο της βρύσης προέρχονται ως επί το πλείστον από υπολείμματα ενός παλιότερου βυζαντινού ναού που σήμερα δεν σώζεται. Τα απομεινάρια του συγκεκριμένου ναού, που ήταν αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, λέγεται ότι αποτελούσαν τόπο δέησης όπου οι ντόπιοι απηύθυναν προσευχές για την απελευθέρωση των Ελλήνων. Αυτή η πρακτική στάθηκε η αφορμή για να καταστραφεί από τους Τούρκους ολοσχερώς ό,τι είχε απομείνει από τον ναό της Μεταμορφώσεως που βρισκόταν νοτιοανατολικά του βυζαντινού Ναού του Αγίου Νικολάου, σύμφωνα πάντα με τη λαϊκή παράδοση. Από τα συντρίμμια του ναού προέκυψε το οικοδομικό υλικό (πέτρες σε δεύτερη χρήση) για την κατασκευή της βρύσης.

Αλλά και σήμερα ένας νεότερος σε ηλικία κάτοικος από την Κρήνη μας παραδίδει οικογενειακή ιστορία σχετικά με το πώς ο συνονόματος πρόγονός του, ο Παπάς Δημήτρης, γλίτωσε τη ζωή του όταν πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Τούρκους. Η ιστορία λέει πως τον συνέλαβαν οι Τούρκοι και ρωτήθηκε από πού κατάγεται. Στο άκουσμα του ονόματος του χωριού ρωτήθηκε και πάλι αν υπάρχει ακόμη ο μεγάλος πλάτανος δίπλα στη βρύση. Τελικά, του χαρίστηκε η ζωή λόγω της καταγωγής του από την Κρήνη και λόγω της μεγάλης αγάπης που έτρεφαν οι Τούρκοι για τον αιωνόβιο πλάτανο και την ομώνυμη τοποθεσία. Δυστυχώς, ο τόσο αγαπητός αυτός  πλάτανος, ο οποίος πρέπει να πούμε ότι συνδεόταν και με άλλα έθιμα του χωριού, σήμερα πλέον δεν υπάρχει, έχοντας αφήσει μόνο την ανάμνηση του στις καρδιές μικρών και μεγάλων.

Τέλος, συναντάμε κι ένα ακόμη μύθο που συνδέεται και με άλλα χωριά της Ελληνικής επικράτειας και εμπλέκει το μαγικό στοιχεία με τις πηγές ή τις κρήνες τους. Ο μύθος λέει ότι «Όποιος πιει νερό από την βρύση παντρεύεται και μένει για πάντα στο χωριό».

Αν λοιπόν θέλετε να παντρευτείτε στο χωριό, ή απλά να ξεδιψάσετε με το γάργαρο νερό της κρήνης, η ακριβής τοποθεσία «Πλάτανος» με την ιστορική βρύση στην Κρήνη Τρικάλων για να βάλετε το στίγμα στο gps σας είναι: 39°37’02.01″ B  22°00’56.55″ E.

1. Σουέρεφ, Κ. (2000). Υδάτινες σχέσεις, το
   νερό ως πηγή ζωής κατά την αρχαιότητα. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
2. Κίζης, Ι. (2007), Πηλιορείτικη Οικοδομία.  Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς.
3.  http://mythagogia.blogspot.com/2016/06/blog-post_5.html
4. shorturl.at/mCEGV

Ads