Η Καταγωγή των παροιμιών
Δεν είναι λίγες φορές που στον καθημερινό μας λόγο χρησιμοποιούμε παροιμίες. Ξέρουμε όμως από που προήλθαν και τη σημαίνουν;
Κάποιες από τις πιο γνωστές είναι οι παρακάτω:
- ΕΙΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ
Χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει εκείνους που δεν έχουν επίγνωση της σοβαρότητας μιας κατάστασης ή ενός γεγονότος. Από πού προήλθε; Στην πλούσια πόλη της Κορίνθου γινόντουσαν δυο ετήσια πανηγύρια για εμπόρους από όλο τον κόσμο. Όταν οι Φράγκοι κατέκτησαν την περιοχή (1205), τα πανηγύρια συνεχίστηκαν και όσοι πήγαιναν σε αυτά σαν να μην είχε αλλάξει τίποτα και ρωτιόντουσαν που πήγαιναν απαντούσαν «είμαστε για τα πανηγύρια».
- ΜΠΑΤΕ ΣΚΥΛΟΙ ΑΛΕΣΤΕ ΚΙ ΑΛΕΣΤΙΚΑ ΜΗ ΔΩΣΕΤΕ
την εποχή της Φραγκοκρατίας Πάτρα οι ντόπιοι αποκαλούσες τους κατακτητές «Σκυλόφραγκους». Η φράση «μπάτε σκύλοι αλέστε κι αλεστικά μη δώσετε» είναι η τελευταία φράση που ξεστόμισε ο μυλωνάς Γιάννης Ζήσιμος, πριν βάλει φωτιά στον μύλο του μαζί με τους Φράγκων που ήταν μέσα και εξαφανιστεί. Με βάση τις πληροφορίες ο Ζήσιμος ήταν εξοργισμένος από την απαίτηση των κατακτητών να τους αλέσει όλο το σιτάρι του και να πληρωθεί μόνο τα αλεστικά.
- ΤΑ ΒΡΗΚΕ ΜΠΑΣΤΟΥΝΙΑ
Και πάλι την περίοδο της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα οι Φράγκοι γιόρταζαν τα εκατό χρόνια μετά την κατάληψη του φρουρίου της Ακροκορίνθου από το Λέοντα το Σγουρό. Πρόκειται για μια μονομαχία στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων, όπου ο ένας από τους δύο μονομάχους τραβούσε τα ξίφη του αλλά ήταν μπαστούνια από δολοπλοκία του αντιπάλου του. η φράση χρησιμοποιείται όταν δυσκολευόμαστε με κάτι.
- ΝΑ ΜΕΝΕΙ ΤΟ ΒΥΣΣΙΝΟ
Ποιος δεν θέλει λίγο βύσσινο γλυκό;;; Πολλοί!!! Σήμερα χρησιμοποιείται με αρνητική χροιά, όταν δεν θέλουμε κάτι που θεωρούμε αρνητικό. Η φράση προήλθε μεταξύ του 1900 με 1905, όταν ένας ψηφοφόρος στην προσπάθειά του να πείσει έναν βουλευτή για ένα ρουσφέτι παρέγγειλε στον καφετζή ένα γλυκό βύσσινο για τον βουλευτή. Καθώς, ο βουλευτής δεν πείθονταν, ο ψηφοφόρος φώναξε στον καφετζή «να μένει το βύσσινο».
- ΈΧΕΙΣ ΜΠΑΡΜΠΑ ΣΤΗΝ ΚΟΡΩΝΗ.
Ουσιαστικά σημαίνει ότι έχω τα μεγάλα μέσα. Κατά την Τουρκοκρατία όλοι οι διοικητές και οι μπέηδες της Πελοποννήσου υπαγόταν στον γενικό διοικητή του Μοριά, τον πασά της Τριπολιτσάς. Από τον κανόνα αυτό εξαιρούνταν ο μπέης της Κορώνης, ο οποίος κατά την παράδοση ήταν στενός συγγενής του Σουλτάνου. Έτσι, όποιος ήταν συγγενής ζητούσε τη μεσολάβηση του μπέη της Κορώνης για το ρουσφετάκι του.
- ΑΛΑ ΜΠΟΥΡΝΕΖΙΚΑ
Είναι γλώσσα που μιλιέται από την φυλή Μπουρνού σε περιοχή του Σουδάν. Στην ουσία σημαίνει κάτι το ακατανόητο. Πως έφτασε στην Ελλάδα; Η φυλή Μπουρνού αποτελούσε μέρος του στρατιωτικού σώματος Αιγύπτιου στρατηγού Ιμπραήμ κατά την Ελληνική Επανάσταση του του 1821. Φυσικά, οι Έλληνες δεν καταλάβαιναν τη γλώσσα και τους φαινόταν «αλα Μπουρνέζικα»
- ΚΑΤΑ ΦΩΝΗ ΚΙ Ο ΓΑΪΔΑΡΟΣ
Σήμερα χρησιμοποιείται όταν συναντούμε ξαφνικά κάποιον γνωστό ή φίλο μας, που δεν περιμέναμε να τον δούμε. Από πού; Οι γάιδαροι ήταν για τους Φαραώ της Αιγύπτου ιερά ζώα και θεωρούνταν καλός οιωνός. Όταν ο Φωκίωνας ετοιμαζόταν να επιτεθεί στους Μακεδόνες του βασιλιά Φιλίππου δεν ήταν τόσο βέβαιος για την νίκη, επειδή οι στρατιώτες του ήταν λίγοι. Έτσι αποφάσισε να περιμένει την βοήθεια των Αθηναίων. Καθώς όμως διέταξε υποχώρηση άκουσε ξαφνικά το γκάρισμα ενός γαϊδάρου απ’ το στρατόπεδό του. «Κατά φωνή κι ο γάιδαρος» αναφώνησε ενθουσιασμένος ο Φωκίωνας, εφόσον θεωρούταν καλός οιωνός. Έτσι διέταξε άμεση επίθεση στους Μακεδόνες και κέρδισε τη μάχη.
- ΔΕ ΧΑΡΙΖΩ ΚΑΣΤΑΝΑ
Εμείς χαρίζουμε κάστανα;;; Οι Μανιάτες όχι! Στην ουσία η φράση σημαίνει τιμωρία. Κατά το 1826 ο Ιμπραήμ Πασάς έστειλε κατασκόπους στην απόρθητη Μάνη μεταμφιεσμένους σε καστανάδες για να μάθουν που βρίσκονται οι άντρες τις περιοχής. Πράγματι μάθανε και από την πολύ τους την χαρά χάριζαν αντί να πουλάνε τα κάστανα. Φυσικά, έγιναν αντιληπτοί και αναγκάστηκαν να ομολογήσουν την αλήθεια την αλήθεια στους ντόπιους. Όταν οι δήθεν καστανάδες αναρωτήθηκαν για την τύχη τους, οι Μανιάτες αποκρίθηκαν: “εμείς δεν χαρίζουμε κάστανα”, δηλαδή θα σας τιμωρήσουμε για αυτή σας την πράξη.
- ΌΛΑ ΤΑ ‘ΧΕ Η ΜΑΡΙΟΡΗ Ο ΦΕΡΕΤΖΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΙΠΕ
Η παροιμία αποδίδεται στον πολιτικό του 19ου αιώνα Ιωάννη Κωλέττη. Κατά την εποχή του Όθωνα στην Αθήνα, σε μια από τις δεξιώσεις του Αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ, ο Κωλέτης κλήθηκε να σχολιάσει την στιλιστική επιλογή του αραχνοΰφαντου μαύρου βέλου της εύθυμης χήρας Μαριορής – Ζαφειρίτσας Κοντολέοντος. «Όλα τα ‘χε η Μαριορή ο φερετζές της έλειπε» αποκρίθηκε ο Κωλέττης εφόσον η χήρα στερούταν τα βασικά αγαθά πλην τις κοσμικές δεξιώσεις!
- ΆΛΛΑΞΕ Ο ΜΑΝΩΛΙΟΣ ΚΙ ΕΒΑΛΕ ΤΑ ΡΟΥΧΑ ΑΛΛΙΩΣ
Και σε αυτή την παροιμία ο Κωλέττης έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.Ο μποέμ της εποχής, Μανώλης Μπατίνος που ρητορεύει, απαγγέλει ποιήματα και φιλοσοφεί σε περαστικούς στους δρόμους της Αθήνας, ζήτησε από τον Κωλέττη να βγάλει λόγο στη Βουλή και εκείνος του αποκρίθηκε ναι, υπό τον όρο να άλλαζε τα βρώμικα ρούχα του. Την επόμενη μέρα, ο Μπατίνος ήταν στο γνωστό του σημείο φορώντας τα ρούχα του ανάποδα απαγγέλνοντας στους περαστικούς «Άλλαξε η Αθήνα όψη· σαν μαχαίρι δίχως κόψη/ πήρε κάτι από την Ευρώπη· και ξεφούσκωσε σαν τόπι· Άλλαξαν χαζοί και κούφοι· Και μας κάναν κλωτσοσκούφι· Άλλαξε κι ο Μανωλιός· Κι έβαλε τα ρούχα του αλλιώς».
- ΚΟΥΤΣΟΙ ΣΤΡΑΒΟΙ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ
Το 1830, σε ένα τότε μικρό χωριό της Κυνουρίας, στο Άστρος παρουσιάστηκε ένας άνθρωπος ισχυριζόμενος ότι είναι ο Άγιος Παντελεήμονας (προστάτης των ανάπηρων). Παρά το γεγονός ότι δεν γιατρεύτηκε κάνεις από εκείνον, η φήμη του εξαπλώθηκε γρήγορα με αποτέλεσμα όλοι οι άρρωστοι να σπεύδουν στο χωριό να γιατρευτούν. Περνώντας από διαφορά χωριά για να φτάσουν στον προορισμό τους, οι κάτοικοι αναφωνούσαν «κουτσοί, στραβοί, στον Άγιο Παντελεήμονα»
- Ή ΠΑΠΑΣ ΠΑΠΑΣ Η ΖΕΥΓΑΣ ΖΕΥΓΑΣ
Η παροιμία έχει ΄΄ιδιοκτήτη΄΄ τονΘεόδωρο Κολοκοτρώνη. Ο παπα-Λευτέρης, ένας κληρικός που είχε απαρνηθεί τα κληρικά του καθήκοντα για να αφιερωθεί στον αγώνα της απελευθέρωσης της χώρας μας έφτασε ένα βράδυ αργοπορημένος και λαχανιασμένος σε συνάντηση ενέδρας. Όταν ο Κολοκοτρώνης τον ρώτησε τι συνέβη εκείνος αποκρίθηκε ότι καθώς ερχόταν είδε στο χωριό τη «χήρα του κακομοίρη του Θανάση που σκοτώθηκε» να προσπαθεί να ζευγαρίσει το χωράφι της, τη λυπήθηκε για την προσπάθειά της και προθυμοποιήθηκε να τη βοηθήσει. Τότε ο αρχιστράτηγος του αποκρίθηκε «ή παπάς παπάς ή ζευγάς ζευγάς θα είσαι».
- ΠΙΣΩ ΕΧΕΙ Η ΑΧΛΑΔΑ ΤΗΝ ΟΥΡΑ
Οι Έλληνες είχαν βαπτίσει αχλάδες τα καράβια των τότε κυρίαρχων των θαλασσών, Ενετών λόγω του σχήματός τους. Οι Ενετοί, μετέφεραν ΄όπισθεν του καραβιού ένα μικρό καραβάκι, που έβαζαν μέσα τον οπλισμό και τα πολεμοφόδια. Όταν τα έβλεπαν αυτά Έλληνες τους έπιανε πανικός, διότι γνώριζαν ότι ξεκινά η επίθεση
- ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΤΑ ΛΑΧΑΝΑ Ή ΣΙΓΑ ΤΑ ΛΑΧΑΝΑ
Χρησιμοποιείτε με απαξιωτικό και ειρωνικό τρόπο για να δηλωθεί η προσδιοριζόμενη μικρότερη αξία σε σχέση με την πραγματική η πραγματική έχει τις ρίζες της σε ένα άγνωστο χωριό πριν την Επανάσταση του 1821 όταν απεσταλμένος του Μπέη πήγε στο χωριό να εισπράξει την δέκατη (φόρος), οι κάτοικοί του είπαν τι δεν μπορούν να την πληρώσουν, γιατί η σοδειά τους, δηλαδή τα λάχανα ήταν απούλητη. Έτσι, ο απεσταλμένος τους είπε πως θα έπαιρνε τα λάχανα και θα «πατσίζανε» με την οφειλή τους. Όντως, έτσι και έγινε.
- ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΕΡΧΟΜΑΙ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΚΑΝΕΛΛΑ
Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, η πραγματική μορφή της φράσης είναι: “Από την Πόλη έρχομαι και στην κορφή καν’ έλα”, που σημαίνει: έρχομαι από την Κωνσταντινούπολη και σε προσκαλώ να έρθεις στην κορυφή. Αποτελούσε μήνυμα των Σταυροφόρων, όταν επέστρεφαν από την κατακτημένη πλέον Κωνσταντινούπολη (1204) και καθόριζαν ως σημείο συνάντησης τους την κορυφή του λόφου. Όσο για την συνέχεια της φράσης. “και βγάζω το καπέλο μου να μη βραχεί η ομπρέλα μου”, φαίνεται ότι αποτελεί νεότερη προσθήκη όσων δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι σχέση είχε η Πόλη με την κανέλα. Άλλο κανέλλα και άλλο κανέλα!
- ΠΛΗΡΩΣΕ ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΥ
Οι φόροι του 19ου αιώνα ήταν εξαιρετικά πολλοί (όπως σήμερα!). Με βάση τον ιστορικό Χριστόφορο Άγγελο, «Οι επιβληθέντες φόροι ήσαν αναρίθμητοι, αλλά καί άνισοι. Εκτός της δέκατης, του εγγείου και της διακατοχής των ιδιοκτησιών, έκαστη οικογένεια κατέβαλε χωριστά φόρον καπνού (εστίας), δασμόν γάμου, δούλου και δούλης καταλυμάτων, επαρχιακών εξόδων καφτανίων, καρφοπετάλλων και άλλων εκτάκτων.Ενώ δε ούτο βαρείς καθ’ εαυτούς ήσαν οί επιβληθέντες φόροι, έτι βαρυτέρους και αφορήτους καθίστα ο τρόπος της εισπράξεως και η δυναστεία των αποσταλλομένων πρός τούτο υπαλλήλωνη εκμισθωτών. Φόρος ωσαύτως ετίθετο απί των ραγιάδων (υπόδουλος-τουρκ.raya) εκείνων οίτινες έτρεφον μακράν κόμην». Από το τελευταίο προήλθε η φράση «πλήρωσε τα μαλλιά της κεφαλής του».
- ΤΙ ΚΑΠΝΟ ΦΟΥΜΑΡΕΙΣ
Όχι, όχι δεν συσχετίζεται με τα τσιγάρα! Η λέξη « καπνός » στα αρχαία σημαίνει εστία, δηλαδή, του σπίτι. Ο ιστορικός Π. Καλλιγάς αναφέρει: «Οι φορατζήδες έμπαιναν εις τας οικίας των εντόπιων και ερωτούν “τι καπνό φουμάρει εδώ; Κατά την απόκριση δε έβανον τοναναλογούντα φόρον». Συνεπώς, στην παροιμία καπνός σημαίνει σπίτι.
- ΤΑ ΙΔΙΑ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗ ΜΟΥ, ΤΑ ΙΔΙΑ ΠΑΝΤΕΛΗ ΜΟΥ
Η φράση κατάγεται από την Κρήτη και συγκεκριμένα αποδίδεται στον Παντελή Αστραπογιαννάκη. Όταν οι Ενετοί κυρίευσαν τη Μεγαλόνησο, αυτός πήγε στα βουνά μαζί με συμπατριώτες του. Από εκεί κατέβαιναν τις νύχτες και χτυπούσαν τους κατακτητές μέσα στα κάστρα τους και έδιναν κουράγιο στους κατοίκους. Κάθε φορά τους έλεγε τα ίδια, ο καιρός περνούσε, η πίστη τους χάθηκε και όταν εκείνος πήγαινε να τους μιλήσει του αναφωνούσαν «Ξέρουμε τι θα πεις. Τα ίδια Παντελάκη μου, τα ίδια Παντελή μου!».
- ΤΟΥ ΕΨΗΣΕ ΤΟ ΨΑΡΙ ΣΤΑ ΧΕΙΛΗ
Στο Βυζάντιο η νηστεία της σαρακοστής ήταν πολύ σοβαρό θέμα. Όμως πολλοί καλόγεροι αμάρταναν! Έτσι, όταν γινόντουσαν αντιληπτοί από τους υπολοίπους οι ποινές ήταν βαριές. Κάποτε ένας καλόγερος ονόματι Μεθόδιος, πιάστηκε να τηγανίζει ψάρια μέσα σε μια σπηλιά, που ήταν κοντά στο μοναστήρι. Η τιμωρία του βαριά και σήμερα θα φάνταζε απάνθρωπη: του γέμισαν το στόμα με αναμμένα κάρβουνα και εκεί επάνω έβαλαν ένα ωμό ψάρι, για να ψηθεί! Βέβαια, ο καλόγερος πέθανε. Η φράση πέρασε στους νεότερους χρόνους και την χρησιμοποιούμε όταν κάποιον ή κάτι μας ταλαιπώρησε πολύ.
- ΕΒΓΑΛΕ ΤΗΝ ΜΠΕΜΠΕΛΗ
Την χρησιμοπουυμε όταν σκάμε και ιδρώνουμε από την υπερβολική ζέστη. Στην πραγματικότητα μπέμπελη (σλαβικής προέλευσης) είναι η ιλαρά. Ο συσχετισμός της ζέστης με την ιλαρά είναι απλώς και προκύπτει από την πρακτική ιατρική, σύμφωνα με την οποία, κάποιος που νοσεί από ιλαρά θα πρέπει να ντύνεται βαριά, έτσι ώστε να ζεσταθεί και να ιδρώσει και να απαλλαγεί από την αρρώστια .
- ΤΟΥ ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ Ο ΓΑΜΟΣ
Το χρησιμοποιούμε για μια ταραχώδης συνάθροιση.. Ο καβαλλάριος (ιππότης) Ιωάννης ο Κουτρούλης, που πιθανώς ζούσε στη Μεθώνη, συγκατοίκησε με μια γυναίκα που είχε φύγει από το συζυγικό σπίτι της. Για 17 ολόκληρα χρόνια δεν μπορούσε να την νυμφευτεί έως το 1934 που κατάφερε να πραγματοποιηθεί και έγινε (θορυβώδης, πολυσυζητημένος) του Κουτρούλη ο γάμος.
- ΑΛΛΟΣ ΠΛΗΡΩΣΕ ΤΗ ΝΥΦΗ
Την χρησιμοποιούμε όταν κάποιος έχει υποστεί μια μεγάλη αδικία. Αθήνα 1843 οι αρχοντικές οικογένειες: Του Γιώργη Φλαμή (νύφη) και του Σωτήρη Ταλιάνη (γαμπρός) θα παντρεύαν τα παιδιά τους. Η ώρα του γάμου είχε φτάσει και στην εκκλησία συγκεντρώθηκαν ο γαμπρός, οι συγγενείς, κουμπάροι και οι φίλοι, όπως γίνεται και σήμερα, αλλά η νύφη άφαντη. Η κοπέλα, κλέφτηκε με την πραγματική της αγάπη. Αφού δεν κατάφερε να την σκοτώσει ζήτησε τα δώρα που είχε κάνει στην νύφη από τον πατέρας της. Αλλά το προικοσύμφωνο έλεγε «δέ θά ξαναρχούτο τση καντοχή ουδενός οι μπλούσιες πραμάτιες καί τα τζόβαιρα όπου αντάλλαξαν οι αρρεβωνιασμένοι». Έτσι ο γαμπρός την πάτησε!
Και μια παροιμία από τις πάρα πολλές για τον Γιάννη
- ΑΚΟΜΑ ΔΕΝ ΤΟΝ ΕΙΔΑΝΕ, ΓΙΑΝΝΗ ΤΟΝ ΒΑΦΤΙΣΑΝΕ
Ο Τριπολιτσιώτης Αγγελάκης Νικηταράς, ζήτησε από τον στενό του φίλο Κολοκοτρώνη να πάει στο χωριό, για να βαφτίσει το μωρό του. Το παιδί θα βαφτιζόταν Γιάννης, αλλά για να τον τιμήσουν, αποφάσισαν να του δώσουν το όνομά του, δηλαδή Θεόδωρο. Μετά από ένα μήνα ο Κολοκοτρώνης πήγε στο χωριό για τα βαφτίσια αλλά μωρό δεν υπήρχε .Η γυναίκα του Νικηταρά ήταν στις μέρες της να γεννήσει και επειδή ο πατέρας γνώριζε τις πολλές ασχολίες του Κολοκοτρώνη τον καλούσε προκαταβολικά για τη βάφτιση.Όταν ο Κολοκοτρώνης άκουσε τα λόγια του Νικηταρά, ξέσπασε σε δυνατά γέλια και φώναξε: – Ωχού! Μωρέ, ακόμα δεν τον είδανε και Γιάννη τον βάφτισαν.
ΠΗΓΕΣ
https://e-didaskalia.blogspot.com