Σήμερα, Πέμπτη, 28 Οκτωβρίου 2021, γιορτάζουμε την εθνική επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940. Η συγκεκριμένη εθνική επέτειος έχει ιδιαίτερη αξία για τη Χώρα μας, αλλά και για την ανθρωπότητα διότι υπενθυμίζει την αντίσταση ενάντια στο φασισμό και το ναζισμό, αποτελώντας παράδειγμα προάσπισης της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της ανεξαρτησίας των εθνών.

Η 12χρονη τότε Eβραία Άννα Φρανκ (Γερμανίδα Εβραιοπούλα που κρυβόταν, μαζί με τους δικούς της και τέσσερις οικογενειακούς φίλους, σε ένα σπίτι στο Άμστερνταμ κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής της Ολλανδίας), στη διάρκεια του συγκεκριμένου Δεύτερου Παγκόσμιου πολέμου, το 1944,  έγραφε τις σκέψεις της σχετικά με τον πόλεμο και τις συνέπειές του στο ημερολόγιό της, ενώ κρυβόταν από τους Γερμανούς κατακτητές:

   «Γιατί πρέπει να γίνεται ο πόλεμος; Γιατί οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν ειρηνικά; Γιατί όλη αυτή η καταστροφή;». Αλήθεια, γιατί φτιάχνουν ολοένα μεγαλύτερα αεροπλάνα με όλο και πιο βαριές βόμβες, ενώ την ίδια στιγμή χτίζουν τα κατεστραμμένα σπίτια; Γιατί σπαταλούν δισεκατομμύρια κάθε μέρα για τον πόλεμο, ενώ φαίνεται ότι δεν υπάρχει ούτε μια δεκάρα διαθέσιμη για τα φάρμακα, τους φτωχούς και τους καλλιτέχνες; Μήπως οι άνθρωποι είναι τρελοί;

Δεν μπορώ να πιστέψω ότι υπεύθυνοι για τον πόλεμο είναι μόνο οι ισχυροί, οι πλούσιοι και οι πολιτικοί. Όχι, και οι απλοί άνθρωποι μπορεί να θέλουν τον πόλεμο, αλλιώς οι λαοί θα είχαν επαναστατήσει προ πολλού. Είναι το ένστικτο της καταστροφής που οδηγεί τους ανθρώπους στον πόλεμο, κι αν όλο το ανθρώπινο γένος, χωρίς εξαίρεση, δεν αλλάξει, οι πόλεμοι δεν πρόκειται να σταματήσουν. Οι πολιτισμοί θα καταστρέφονται, ό,τι ωραίο χτίζεται θα γκρεμίζεται και η ανθρωπότητα θα αρχίζει ξανά και ξανά από την αρχή».

Η παλιά αντίληψη

Σύμφωνα με την παγκόσμια οργάνωση κατά της βίας και του πολέμου, η παλιά ιστορία, την οποία επαναλαμβάνουν και επικαλούνται οι κυβερνήσεις και πολλοί δημοσιογράφοι, είναι ότι ο κόσμος είναι ένας επικίνδυνος τόπος, ότι ο πόλεμος είναι αναπόφευκτος, είναι καταγεγραμμένος στα γονίδιά μας και καλό για την οικονομία. Ότι τάχα είναι αδύνατο να τερματίσουμε τον πόλεμο, ότι η παγκόσμια οικονομία είναι ένας διαγωνισμός σκυλιών που τρώνε άλλα σκυλιά,  ότι αν δεν κερδίσεις θα χάσεις, ότι οι πόροι είναι σπάνιοι και αν θέλεις να ζήσεις καλά πρέπει να τους αρπάξεις, συχνά με βία, και ότι η φύση είναι απλώς ένα ορυχείο πρώτων υλών. Αυτή η αντίληψη είναι μια θανατηφόρα, ντετερμινιστική προοπτική, είναι η απολυταρχική απαισιοδοξία.

Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, στις ανθρώπινες κοινωνίες είναι φυσικό οι πόλεμοι να διαδέχονται ο ένας τον άλλον. Ο εκπαιδευτής της ειρήνης Darren Reiley αναφέρει:

Η υπόθεση ότι ο πόλεμος είναι μια φυσική και απαραίτητη δύναμη της ανθρώπινης προόδου και της κοινωνικής αλλαγής, είναι βαθιά ριζωμένη, συνεχίζει να ενισχύεται από τον τρόπο που διδάσκεται η ιστορία και, φυσικά, θα πρέπει να τεθεί υπό αμφισβήτηση.

Η νέα αντίληψη

Ευτυχώς, οι ιστορικοί από το «Συμβούλιο για την Ειρήνη στην Ιστορία» έχουν αρχίσει να αναθεωρούν την προηγούμενη άποψη, φέρνοντας στο φως την πραγματικότητα της ειρήνης στην ιστορία μας. Σύμφωνα, και πάλι, με την παγκόσμια οργάνωση κατά της βίας και του πολέμου, υποστηριζόμενη από την επιστήμη και την εμπειρία, ο πόλεμος είναι μια σχετικά πρόσφατη κοινωνική εφεύρεση. Για το 95 τοις εκατό της ιστορίας μας ήμασταν χωρίς πόλεμο, άρα, ο πόλεμος δεν είναι γενετικός αλλά πολιτιστικός. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της χειρότερης περιόδου πολέμων που είδαμε, τον 20 αιώνα, υπήρχε πολύ περισσότερη διακρατική ειρήνη στην ανθρώπινη κοινότητα από τον πόλεμο. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ αγωνίστηκαν στη Γερμανία για έξι χρόνια, αλλά ήταν σε ειρήνη μαζί της για ενενήντα τέσσερα χρόνια, με την Αυστραλία για πάνω από εκατό χρόνια, με τον Καναδά για κάτι παραπάνω από αυτό και ποτέ σε πόλεμο με τη Βραζιλία, τη Νορβηγία, τη Γαλλία, κλπ. Οι περισσότεροι άνθρωποι, δηλαδή, ζουν σε ειρήνη τις περισσότερες φορές.

Σύμφωνα με την παλιά αντίληψη, ο άνθρωπος λειτουργεί από την οπτική του υλισμού, της απληστίας και της βίας σε έναν κόσμο όπου τα άτομα και οι ομάδες είναι αποξενωμένα το ένα από το άλλο και από τη φύση. Η νέα αντίληψη επικεντρώνεται κυρίως στην ύπαρξη των συνεταιριστικών σχέσεων.

Όλες οι συνεργατικές προσπάθειες της ανθρωπότητας, οι μακρές περίοδοι ειρήνης, η ύπαρξη ειρηνικών κοινωνιών, η ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης συγκρούσεων, οι αξιοθαύμαστες ιστορίες επιτυχούς μη βίας, αποδεικνύουν τη νέα αυτή αντίληψη. Η αντίληψη αυτή αγκαλιάζει την ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι ενώνονται ως ίσοι και προωθεί την ανάπτυξη μιας κοινωνίας «εταιρικής σχέσης».

Βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε ένα είδος που ζούμε σε ένα γενναιόδωρο ιστό της ζωής που παρέχει όλα όσα χρειαζόμαστε για τη ζωή. Συνεργαζόμαστε μεταξύ μας και με τη γη για πάντα. Αυτό που εμπλουτίζει τη ζωή μας, δεν είναι μόνο τα υλικά αγαθά, αλλά και οι σχέσεις που βασίζονται στην εμπιστοσύνη και την αμοιβαία εξυπηρέτηση. Συνεργαζόμενοι θα έχουμε τη δύναμη να δημιουργήσουμε το δικό μας πεπρωμένο. διαφορετικά είμαστε καταδικασμένοι σε αποτυχία.

Προτάσεις

Κατά την κοινωνική Βιολογία και τον κ. Λευτέρη Ζούρο, ομότιμο καθηγητή εξελικτικής βιολογίας του Παν/μιου Κρήτης, ο πλανήτης μας πρέπει να είναι ποικιλόμορφος και πολυπολιτισμικός.  Οι ανθρώπινες κοινωνίες για να ευημερήσουν και να ζήσουν ειρηνικά, πρέπει να περάσουν και να εξελιχθούν σε κάποια ανώτερη μορφή κοινωνικότητας, μέσω της μείωσης-εξομάλυνσης των κοινωνικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών διαφορών, δηλ. μέσω της μείωσης της ανταγωνιστικότητας. Κατά τον ίδιο, το κλειδί για την ευημερία και την ειρήνη είναι πρωτίστως, η διαφορετικότητα εντός μας, δηλαδή η διαμόρφωση  «πολυπολιτισμικών προσωπικοτήτων». Ο όρος αυτός περιγράφει τον άνθρωπο/πολίτη εκείνο, ο οποίος έχει την ετοιμότητα και την ικανότητα να υιοθετεί επιπλέον στοιχεία από διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια. Αυτό αποτελεί τη γέφυρα που επιτρέπει την επικοινωνία δύο ή περισσότερων πολιτισμών.

Κατά την επιστήμη της μη Βίας ο πολιτισμός της Ειρήνης μπορεί να «κτιστεί» με τους παρακάτω τρόπους: https://scienceofnonviolence.org/nonviolence

Αλτρουισμός

Το λεξικό ορίζει τον αλτρουισμό ως «την πίστη ή την πρακτική της ανιδιοτελούς ανησυχίας για την ευημερία των άλλων». Ο αλτρουισμός έχει προσωπικά και κοινωνικά οφέλη: προσωπικά, επειδή βοηθά στη διεύρυνση της έννοιας του «εαυτού» και κοινωνικά, επειδή αυξάνει την κοινωνική συνοχή. Σύμφωνα με την παλιά αντίληψη, ο αληθινός αλτρουισμός δεν υπάρχει στη φύση ή στους ανθρώπους  και ότι, όλα τα άτομα, υποκινούνται από το ίδιο το συμφέρον. Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια, δεν υποστηρίζεται πλέον, αυτή η ζοφερή άποψη για την ανθρώπινη φύση. Το ίδιο παρατηρείται και στους χιμπατζήδες. Π.χ. Οι χιμπατζήδες και των δύο φύλων επιδεικνύουν  αρκετή ποσότητα αμοιβαίου αλτρουισμού, όπως στην αμοιβαία περιποίηση και στο σχηματισμό συνασπισμών και δείχνουν σημαντική ανησυχία για τα δεινά των άλλων χιμπατζήδων.

Ενσυναίσθηση

Ως ενσυναίσθηση αναφέρεται η ικανότητα να αισθάνεσαι αυτό που νιώθει ο άλλος: να μοιράζεσαι την ψυχική του κατάσταση. Η έλλειψη ενσυναίσθησης είναι, φυσικά, ένας ευνοϊκός παράγοντας σε κάθε βία. Οι περισσότεροι από εμάς νιώθουμε αυθόρμητα ενσυναίσθηση για ορισμένα άτομα – τη δική μας οικογένεια, ανθρώπους που μοιάζουν με εμάς, ανθρώπους που βλέπουν τα πράγματα με τον τρόπο μας. Όπως λέει ο Αϊνστάιν, μπορούμε και πρέπει να μάθουμε να επεκτείνουμε αυτόν τον κύκλο ώστε να συμπεριλαμβάνουμε όλους και ολόκληρη τη Φύση στην ομορφιά της. Ένας μη βίαιος ηθοποιός συχνά επιδιώκει να ξυπνήσει ενσυναίσθηση σε έναν αντίπαλο που δεν ανταποκρίνεται. Προσφέροντας στο άλλο άτομο σεβασμό και κατανόηση για τη θέση του θα διευκολύνει αυτή την αφύπνιση.

Συνεργασία

Ενώ η επικρατούσα επιστημονική και δημοφιλής άποψη υποστηρίζει ότι ο ανταγωνισμός είναι μια κεντρική αρχή λειτουργίας της ζωής και της εξέλιξης, πολλά επιστημονικά στοιχεία δείχνουν τώρα ότι η συνεργασία είναι θεμελιώδης για τη ζωή σε αυτόν τον πλανήτη. Ενώ τα ζώα διεκδικούν πόρους, κυρίως τροφή και συντρόφους, συνεργάζονται επίσης προς τον ίδιο σκοπό. Η μετάβαση από τον ανταγωνισμό στη συνεργασία σηματοδότησε σημαντικές ανακαλύψεις σε κάθε στάδιο της εξέλιξης, ξεκινώντας από τους μονοκύτταρους οργανισμούς. Ο κύκλος του διοξειδίου του άνθρακα και του οξυγόνου μεταξύ φυτών και ζώων είναι ένα παράδειγμα συνεργασίας που είναι θεμελιώδης για τη ζωή όπως την ξέρουμε, για να μην αναφέρουμε τα περίπου 37 τρισεκατομμύρια κύτταρα στο ανθρώπινο σώμα, μαζί με έναν τεράστιο συνεργαζόμενο κόσμο μικροοργανισμών.

Συμπόνια

Η συμπόνια, με την κυριολεκτική ή ετυμολογική της έννοια σημαίνει, επιπλέον της ενσυναίσθησης, την ικανότητα ή την κατάσταση όχι απλώς να «συναισθάνεσαι» αλλά ακόμη και να «βιώνεις» με έναν άλλον. Η συμπόνια για τους αντιπάλους είναι μια πρώτη απαίτηση της μη βίας με αρχές και ένας ισχυρός τρόπος διάχυσης της εχθρότητας και της έντασης. Φυσικά,  η συμπόνια καθιστά αδύνατη τη βία προς έναν άλλο άνθρωπο (ή οποιοδήποτε πλάσμα). Μελέτες αποδεικνύουν, επιπλέον, ότι η συμπόνια έχει θετικό αντίκτυπο στο ανοσοποιητικό σύστημα και προκαλεί συναισθήματα ευτυχίας.

Συμπέρασμα

Κατά τον ΟΗΕ η Ειρήνη μπορεί να εδραιωθεί μόνο αν χτίσουμε το μέλλον μας πάνω σ’ έναν Πολιτισμό Ειρήνης, μόνο αν βάλουμε στην καθημερινότητά μας, στο σπίτι, στα σχολεία, στη δουλειά, τις αξίες του: το σεβασμό στον άνθρωπο, την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη, την ανοχή, την κατανόηση…

Μαρία Ζαχαρή, καθηγήτρια Βιολογίας, MSc στις «Επιστήμες της Αγωγής».